Cà na là một loài trái cây của xứ miền Tây có vị chua chát và được khá nhiều người yêu thích. Tuy có giá trị nhỏ về kinh tế nhưng cà na lại mang đến khá nhiều công dụng bất ngờ.
Tổng quan
Mô tả
Cà na là cây thân gỗ cao khoảng 10 – 25 m, cành cây nhỏ màu nâu nhạt, trên phủ nhiều lông mềm. Lá cây kép lông chim, phiến lá có hình trái xoan ngược, mọc so le, thót lại ở trên cuống, tù ở đầu, dài khoảng 35 – 40 cm.
Lá gồm 7 – 11 chét lá, mặt trên màu xanh bóng, mặt dưới có nhiều lông ánh bạc. Các lá ở gần gốc có đầu ngắn, lá ở giữa dài hơn, đầu thuôn dài, lá trong cùng có hình bầu dục, gân lá nổi hơi rõ ràng. Các lá kép thường có lông mềm, màu nâu bạc.
Cụm hoa Cà na thường mọc ở ngọn cành thành một chùm kép, dài khoảng 8 – 10 cm. Cụm hoa có các lá bắc hình vảy, hoa mọc thưa, thường mọc tụ thành 2 – 3 cái ở một mấu.
Đài hoa có lông, tràng hoa hình bầu dục, canh hoa hơi dài hơn các lá đài, mặt ngoài có phủ một lớp lông ngắn. Hoa có 6 nhị, chỉ nhị ngắn, bầu nhị hình trứng có phủ một lớp lông màu nâu.
Quả Cà na hạch, hình trứng, dài khoảng 3 cm, nhọn ở đầu, khi chín có màu vàng nhạt. Thịt quả dày bên trong có hạt cứng. Mùa hoa vào tháng 10 – 3 năm sau. Mùa quả vào tháng 7 – 9 hàng năm.
Bộ phận sử dụng dược liệu
Vỏ, rễ, lá và quả Cà na là bộ phận được ứng dụng để làm dược liệu điều trị bệnh.
Phân bố
Cà na phân bố từ Madagascar ở phía tây qua Ấn Độ, Đông Nam Á, Malaysia, nam Trung Hoa, và Nhật Bản, qua Australia đến New Zealand, Fiji, và Hawaii ở phía đông.
Ngoài ra, cà na còn có ở Mianma, Thái Lan, Lào, Campuchia. Các đảo Borneo và New Guinea có mật độ lớn nhất của các loài này.
Ở nước ta, Cà na phân bố từ Khánh Hòa (Vọng Phu), Lâm Đồng (Đà Lạt), Bình Dương, Đồng Nai (Biên Hòa), Long An (Vĩnh Hưng, Tân Hưng, Tân Thạnh, Thạnh Hóa), Tiền Giang (Tân Phước), Đồng Tháp, Bà Rịa Vũng Tàu ra tới Côn Đảo.
Quả Cà na được sử dụng làm thực phẩm ở một số nước Đông Nam Á như Thái Lan và Việt Nam. Ở Việt Nam, cây Cà na mọc hoang dại hoặc được trồng ven sông rạch thuộc miền Tây Nam Bộ.
Cây Cà na mọc ở dọc các bờ kênh rạch vùng đất phèn Đồng Tháp Mười, chịu được nước ngập mùa nước lũ.
Cà na là cây gỗ đặc trưng của vùng đất phèn Đồng Tháp Mười, chịu được nước ngập 3 – 6 tháng, mùa khô cạn vẫn xanh tốt. Hiện môi trường sống và điều kiện sinh thái thay đổi nên đất trồng cà na đã bị suy giảm.
Cây Cà na đang được đưa vào sách đỏ Việt Nam; khung phân hạng (VU). Biện pháp bảo vệ cây là khuyến khích nhân dân vùng Đồng Tháp Mười trồng ở ven kênh mương và quanh nhà để lấy nguyên liệu làm thuốc và lấy gỗ để sử dụng.
Thu hái – Sơ chế
Vỏ, rễ, lá có thể thu hái quanh năm, quả thu hái khi quả chín (khoảng tháng 8 – 9). Quả sau khi thu hái có thể dùng tươi hoặc muối, phơi hoặc sấy khô, bảo quản dùng dần.
Bên cạnh đó, nhựa cây còn được khai thác để làm hương liệu và chưng cất tinh dầu hoặc chế Colophan.
Bảo quản dược liệu
Dược liệu sau khi sơ chế cần bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh độ ẩm cao.
Thành phần hóa học
Trong quả Cà na tươi có chứa một số thành phần hóa học cụ thể như sau:
Canxi
Sắt
Photpho
Vitamin
A – copaene
B – caryophyllene
P- Cymere
Geraniol
Elemol
Nerol
Thymol
Lợi ích của cà na
Tính vị
Quả Cà na tính ôn, có vị ngọt chua, không độc.
Quy kinh
Cà na quy vào kinh Vị và Phế.
Tác dụng dược lý
Theo y học hiện đại:
Chất Triterpen chiết xuất từ Cà na có tác dụng bảo vệ gan khỏi các tác nhân gây hại cho gan (thí nghiệm trên chuột).
Tăng kích thích tuyến nước bọt, tăng tiết dịch vị tiêu hóa.
Theo y học cổ truyền:
Thanh nhiệt
Tiêu khát
Sinh tân
Thanh giọng
Lợi yết hầu
Chỉ khát sinh tân
Giải độc
Hòa hãn tư bổ
Giải say rượu, nọc độc các, nọc con dải
Công dụng của quả Cà na:
Làm thuốc chữa, cổ họng, yết hầu sưng đau
Điều trị ho ra nhiều đờm
Tăng cường hệ thống hóa và khả năng hấp thụ thức ăn
Điều trị viêm Amidan
An thần, chữa động kinh
Trị giun và hóc xương
Chữa viêm ruột, kiết lỵ, tiêu chảy
Chữa đau răng, dị ứng sơn
Cách dùng – Liều lượng
Dược liệu từ Cà na có thể dùng độc vị hoặc kết hợp với các vị thuốc khác, thường dùng dưới dạng thuốc sắc.
Liều lượng khuyến cáo: 3 – 10 g mỗi ngày.
Chữa họng đau, sưng Amidan, mất tiếng, khô cổ
Sử dụng quả Cà na 6 – 12 g, bỏ hạt và chiết dịch. Dùng dịch này ngậm thường xuyên.
Ngoài ra, có thể dùng thịt quả, thái mỏng trộn với nước để ngậm hoặc pha nước uống. Cũng có thể dùng quả tươi, giã lấy nước dùng uống hoặc hãm, nấu nước dùng uống như trà.
Dùng phòng bệnh ngoại huyết (do thiếu vitamin C)
Sử dụng Cà na tươi khoảng 30 quả, dùng sắc lấy nước uống hàng ngày, liên tục trong vài tuần.
Chữa ho do cảm lạnh, phong hàn
Dùng thịt quả Trám trắng hấp với đường phèn, dùng ăn và uống hết phần nước cốt.
Phòng ngừa bệnh sởi, phát ban, mề đay ở trẻ nhỏ
Sử dụng 20 g trái Cà na tươi, sắc lấy nước, dùng uống trong các mùa Đông Xuân hoặc trong những mùa có dịch sởi.
Ngoài ra, có thể nghiền nát 500 g thịt Trám trắng, trộn với bột làm thành bánh, cho trẻ dùng ăn để phòng ngừa bệnh sởi.
Dùng chữa các bệnh lý ngoài da
Dùng cả quả Trám trắng (dùng cả hạt) mang đi đốt cháy thành than, trộn với dầu vừng. Dùng hỗn hợp này thoa lên vùng da bệnh, vết nứt nẻ tay chân, nứt môi, đầu vú nứt nẻ sưng đau.
Chữa phụ nữ nôn mửa khó chịu khi có thai
Sử dụng Cà na 9 quả, giã dập, sắc lấy nước dùng uống trong ngày.
Trị người hôn mê do ăn phải cá độc như cá nóc
Dùng Cà na giã nát, vắt lấy nước hoặc dùng thịt quả sắc lấy nước, dùng uống. Liều lượng không hạn chế, sử dụng tùy vào trường hợp cụ thể.
Chữa say rượu
Dùng Cà na 10 quả, sắc lấy nước, dùng uống.
Điều trị đại tiện ra máu tươi
Sử dụng hạt quả Cà na đốt tồn tính, nghiền thành bột mịn. Mỗi lần dùng uống 10 g với nước cơm.
Điều trị kiết lỵ
Dùng 100 g thịt Cà na sắc với 200 ml nước đến khi còn 100 ml thì lọc bã lấy nước, dùng uống. Mỗi lần dùng khoảng 25 – 30 ml, ngày uống 3 lần.
Chữa họng đau, viêm Amidan, miệng khô, ho khan, thường hay khát nước
Sử dụng 500 g quả Trám trắng tươi, rửa sạch, giã dập lấy thịt bỏ hạt, nấu với nước 2 – 3 lần. Lọc phần cô đặc khoảng 250 ml, thêm 125 g đường kính hoặc phèn chua, cô đặc đến khi 250 ml là được. Dùng uống mỗi lần 2 – 5 ml, ngày 2 – 3 lần.
Điều trị viêm tắc mạch
Sử dụng 200 g quả Trám trắng, luộc kỹ, dùng ăn phần thịt và dùng nước luộc. Sử dụng liên tục trong 50 ngày.
Chữa hóc xương cá
Sử dụng hạt quả Cà na đốt tồn tính, tán thành bột mịn, phối hợp với bột tán rễ Đậu ván. Mỗi ngày dùng uống 4 – 6 g.
Ngoài ra, có thể dùng 5 quả Cà na, sắc lấy nước đặc, dùng ngậm và nuốt dần. Hoặc lấy thịt quả, giã dập, ép lấy nước dùng uống. Bên cạnh đó, có thể phối hợp thêm rau hẹ giã nát, trộn với lòng trắng trứng, dùng đắp bên ngoài vị trí hóc xương.
Chữa lở sơn, dị ứng sơn
Sử dụng vỏ cây, liều lượng không cố định, cắt nhỏ, nấu nước, dùng tắm.
Trị chứng tràng nhạc
Dùng hạt Cà na, hạt quả Gấc và vỏ mướp đắng, liều lượng mỗi vị bằng nhau, đốt thành than, trộn đều, hòa với mỡ lợn, dùng bôi.
Dùng chữa đau răng, sâu răng, viêm quanh chân răng
Dùng quả Trám trắng đốt thành than, tán thành bột mịn, trộn với Xạ hương, dùng thoa vào răng đau.
Ngoài ra, có thể dùng vỏ thân cây, cạo lớp đen bên ngoài, thái mỏng, phơi khô, sắc lấy nước đặc dùng ngậm trọng khoảng 10 phút, rồi nhổ đi. Thực hiện nhiều lần trong ngày. Có thể phối thêm rễ Chanh, Rễ Cà dại, mỗi vị liều lượng bằng nhau, sắc lấy nước đặc, dùng ngậm như trên.
Chữa cảm nóng, cảm nắng
Sử dụng quả Trám trắng 10 g giã vụng, sắc với 800 ml nước rễ cây Sậy trong 30 phút là được. Dùng uống mỗi ngày 3 lần, liên tục trong 3 ngày.
Chữa viêm họng, ho có đờm
Sử dụng Cà na 30 g, Cam thảo 6 g, Huyền sâm 15 g, Mạch môn 10 g, rửa sạch, hãm nước, dùng uống như trà, liên tục trong 10 ngày.
Chữa họng đau, nhiều đờm nhớt
Sử dụng 500 g quả Cà na tươi, đập nát, nấu với nước nhiều lần, lọc bỏ phần bã, lấy nước. Gia thêm 100 g đường cát trắng, hòa tan, lọc và cô đặc đến khi còn 250 ml.
Mỗi ngày dùng uống 2 – 3 lần, mỗi lần 15 ml, uống với nước đun sôi để nguội. Ngoài ra, kết hợp súc miệng với nước muối pha loãng nhiều lần trong ngày.
Chữa viêm khí phế quản gây ho khan ít đờm, rát cổ họng
Sử dụng Cà na 20 g, Đào nhân 5 g (bóc vỏ và tâm), Bạch truật 15 g, Vừng đen 30 g, gạo tẻ 60 g. Mang Bạch truật và Cà na nấu lấy nước, dùng nước nấu cháo với gạo và các vị thuốc còn lại. Đến khi cháo nấu được thì thêm 20 g mật ong, khuấy đều. Mỗi ngày dùng ăn 1 – 2 lần, liên tục trong 7 ngày.
Chữa cổ họng khô, mất ngủ, khó ngủ sâu
Sử dụng 20 – 30 g quả Cà na (bỏ phần hạt) đập dập nấu nước dùng uống. Có thể gia thêm Gừng, mật ong và đường, dùng uống.
Chữa chứng viêm do nhiệt
Sử dụng Trám trắng tươi 5 – 6 quản, 1 cân Củ cải nấu nhừ trong vài giờ, dùng ăn.
Chẳng may nuốt phải đồ ngũ kim bằng đồng hoặc sắt
Người xưa thường dùng hạt Cà na sao vàng, tán nhỏ dùng uống với nước sôi. Đồ ngũ kim sẽ theo đường đại tiện được thải ra ngoài.
Lưu ý: Đây là kinh nghiệm dân gian, cần nghiên cứu thêm về tác dụng và hiệu quả.
Cà na thịt ngọt có thể dùng ăn, hoặc hãm nước uống thanh nhiệt và điều trị một số bệnh lý trong cơ thể. Ngoài ra, phụ nữ sau sinh có thể sử dụng liên tục nước sắc Cà na trong 15 ngày để tăng cường sức khỏe.
Mặc dù tốt cho sức khỏe nhưng người dùng cần sử dụng theo liều lượng phù hợp mỗi ngày để tránh các rủi ro. Nếu cần dùng thường xuyên, liên tục, vui lòng trao đổi với thầy thuốc hoặc người có chuyên môn.
Món ngon từ cà na
Cà na đập muối ớt
Nguyên liệu
Cà na chua: 500g
Đường tinh luyện
Muối tinh
Muối ớt cay
Cách làm
Cà sau khi mua ngoài chợ về trước khi làm cà na đập thì các bạn cần phải đem đi rửa thật sạch sẽ. Dùng dao nhỏ cắt bỏ phần cuống trên quả, xong thì đem đi ngâm nước muối pha loãng để loại bỏ mủ.
Chuẩn bị một cái thau lớn, cho nước cùng với một ít muối vào hòa tan, rồi cho quả cà na vào ngâm. Ngâm khoảng chừng từ 10 phút – 15 phút thì vớt ra rổ và đem rửa sạch lại vài lần với nước. Xong thì vớt ra rổ và đem để lên mặt phẳng cho ráo nước.
Sau khi cà na ráo bớt nước bạn bắt đầu đập cà na. Chuẩn một một cái thớt lớn, cùng với một con dao hơi lớn một chút, để khi đập không cần phải dùng nhiều sức. Hoặc bạn có thể dùng chày để đập cũng được.
Đặt một quả cà na lên thớt, dùng dao hoặc chày đập cà na cho hơi nát. Các bạn lưu ý không đập quá nát nhé.
Đập xong thì cho hết tất cả cà na vào trong rổ và đem đi rửa lại với nước sạch nhiều lần để loại bỏ bớt vị chát vốn có.
Sau khi xong tiếp tục bạn chuẩn bị một thau nước muối pha loãng và ngâm cà ca đã đập trong vòng 1 giờ đồng hồ.
Sau 1 giờ đồng hồ, vớt cà na ra rổ đem rửa lại với nước sạch thêm vài lần nữa cho thật sạch và để thật ráo nước.
Đợi đủ thời gian đường tan hết thì cho vào một thìa cà phê muối ớt , dùng đũa trộn đều cà na và muối ớt lại với nhau. Tùy vào khẩu vị cũng như sở thích mà các bạn thêm lượng muối và ớt phù hợp.
Thêm muối xong thì để khoảng chừng 15 phút nữa cho muối thấm hết vào cà na là có thể thưởng thức.
Cà na đập muối ớt có vị ngọt ngọt của đường, cay cay của ớt và vị mặn mặn của muối. Các vị hòa quyện cùng với nhau rất kích thích vị giác người ăn.
Những lúc chán ăn mà được thưởng thức món ăn vặt này thì còn gì bằng phải không nào. Cách làm cà na đập muối ớt như bạn thấy cực kỳ đơn giản.
Chỉ với cà na, muối, đường, ớt và một chút thời gian, vài công đoạn sơ chế chuẩn bị là bạn đã có ngay cho mình một món ăn vặt cực ngon rồi.
Phòng khám Đông y OMC – một sản phẩm của Công ty CP ĐT&PT Giải Pháp Y Tế
Kính chào Quý Khách hàng,
Với định hướng mang lại những giải pháp y tế toàn diện, Phòng khám Đông y OMC – một sản phẩm của Công ty CP ĐT&PT Giải Pháp Y Tế đã ra đời nhằm thực hiện sứ mệnh cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại chỗ như khám bệnh và điều trị bệnh bằng Đông y, chuyên trị các bệnh lý: Cơ xương khớp, Thần kinh, Tiêu hóa, Nội tiết, Phụ khoa, Nam khoa…
Tọa lạc tại vị trí trung tâm của Thành phố Hồ Chí Minh, phòng khám được trang bị hệ thống máy móc hiện đại, cùng đội ngũ chuyên gia, bác sĩ có trình độ chuyên môn cao. Chúng tôi luôn đặt sức khỏe và sự hài lòng của Quý Khách hàng là ưu tiên hàng đầu.
Với phương châm “Ân cần – Tôn trọng – Yêu thương”, Phòng khám Đông Y OMC cam kết sẽ mang đến cho Khách hàng sự hài lòng từ các dịch vụ mà chúng tôi cung cấp.
Chân thành cảm ơn Quý Khách hàng đã tin dùng dịch vụ của chúng tôi.
PHÒNG KHÁM ĐÔNG Y OMC
Fanpage: Phòng Khám Đông Y OMC
Youtube: Phòng Khám Đông Y OMC
Tiktok: Phòng Khám Đông Y OMC