Mùa lạnh hàng năm, số bệnh nhân đến khám chữa vì méo miệng, liệt mặt cũng gia tăng đáng kể tại các bệnh viện . Nghiên cứu cho thấy liệt mặt khá phổ biến, với tỷ lệ khoảng 26/100.000 dân. Trong đó, phụ nữ mang thai có nguy cơ mắc cao hơn với tỷ lệ 43 trường hợp/100.000 người. Liệt dây thần kinh mặt xuất hiện ở trẻ em ít hơn 2-4 lần so với người lớn. Trẻ em dưới 2 tuổi rất hiếm khi mắc phải căn bệnh này. Bệnh thường xảy ra vào mùa lạnh, không phân biệt tuổi tác, giới tính, nhưng thường gặp nhất ở người cao tuổi.

Liệt mặt là bệnh gì?

Dây thần kinh số 7, chi phối vận động cơ mặt. Liệt mặt hoặc liệt thần kinh số 7 ngoại biên. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), liệt mặt ngoại biên là hội chứng tổn thương dây thần kinh số 7, làm giảm hoặc mất khả năng vận động các cơ ở mặt do dây thần kinh số 7 chi phối.

 Phân loại:

• Liệt dây VII trung ương: Liệt mặt điển hình do các tổn thương khu trú trong sọ như: tai biến mạch máu não, u của hệ thần kinh trung ương, u dây thần kinh thính giác…
• Liệt dây VII ngoại biên: Tổn thương dây VII từ xương thái dương trở ra còn gọi là liệt mặt Bell, thường do lạnh, hoặc do viêm

Ở bài viết này chúng ta chỉ đề cập đến liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên.

Triệu chứng của liệt mặt

Biểu hiện của căn bệnh này khá rõ ràng, rất dễ để người bệnh phát hiện. Các triệu chứng xảy ra đột ngột với các dấu hiệu:

•  Hai bên mặt không cân đối, trán mất nếp nhăn, lông mày hơi sụp xuống.
• Mặt bị xệ, hơi cứng khác thường, miệng méo sang một bên, uống nước bị chảy ra ngoài, rãnh mũi-má mờ.
• Liệt cơ khép vòng mi khiến mắt phía bên mặt bị liệt không nhắm kín được, không làm được động tác nhe răng, phồng má, mím môi, huýt sáo, thổi lửa, chau mày.
• Người bệnh khó cử động, khó cười nói, đau trong tai, nhức đầu
•  Khi dây thần kinh này bị ảnh hưởng thì có thể khiến cho chức năng các cơ quan mà dây thần kinh ngoại biên số 7 chi phối bị ảnh hưởng như: nước mắt, khô mắt, tăng lượng nước bọt trong miệng khi nói chuyện hoặc ăn uống, chảy nước dãi, thay đổi vị giác, các cơ tai trong, đau quanh tai, thái dương, xương chũm, góc hàm, nhạy cảm với âm thanh …

 Khi có các triệu chứng của liệt mặt, tốt nhất bạn nên đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Nguyên nhân dẫn đến liệt mặt

Chúng ta ít biết rằng dây thần kinh mặt có đường đi phức tạp từ hệ thống thần kinh trung ương qua thái dương và tuyến mang tai đến các cơ ở vùng mặt. Đó là lý do các tổn thương vận động của nửa mặt có nhiều nguyên nhân như nguyên nhân từ thân não, ở dây thần kinh số 7, ở xương đá hoặc tuyến mang tai…

Có nhiều nguyên nhân gây liệt mặt nhưng 75% là do lạnh đột ngột làm ảnh hưởng tới dây thần kinh số 7 gây liệt mặt ngoại biên. Đa phần người bệnh khi ngủ dậy đi tiểu đêm (người cao tuổi, nhất là nam giới bị bệnh tiền liệt tuyến hoặc người mắc bệnh về thận, bệnh tiểu đường..) gặp lạnh đột ngột do phòng ngủ không kín gió hoặc khi ra khỏi nhà gặp lạnh đột ngột, khi trở về bỗng thấy một bên mặt hơi cứng, tê khác thường, xệ xuống, miệng méo sang một bên.

Lý do là dây thần kinh số 7 bị nhiễm lạnh đột ngột. Đoạn dây thần kinh số 7 nằm trong ống xương đá, vốn dĩ đã bị lạnh (do không có cơ che phủ dây thần kinh), do đó, khi gặp gió lạnh đột ngột, không khí lạnh buốt từ bên ngoài khiến cho nó càng nhanh bị nhiễm lạnh thêm. Khi bị nhiễm lạnh đột ngột, mạch máu bị co thắt lại dẫn đến thiếu máu nuôi dưỡng và sưởi ấm làm cho dây thần kinh sẽ bị phù nề, bị chèn ép và dẫn đến liệt.

 Ngoài nguyên nhân do lạnh là chủ yếu, một số trường hợp có thể do:

•  Do virus: Herpes simplex, Herpes zoster, HIV, cytomegalovirus, virus Epstein-Barr, adenovirus, virus rubella, quai bị, cúm B và coxsackievirus…
• Do các bệnh lý khác: Viêm tai giữa, bệnh Lyme, hội chứng Guillain-Barré (GBS), bệnh u hạt – Sarcoidosis.
• Khối u vùng mặt có thể chèn ép hoặc thâm nhiễm vào dây thần kinh và gây ra yếu mặt một bên như: khối u ở vị trí xương thái dương, ống tai trong, góc tiểu não, tuyến mang tai.
• Do chấn thương sọ ở vùng thái dương, xương chũm.
• Do biến chứng sau phẫu thuật vùng tai, viêm tai, khối u trong xương đá, u tuyến mang tai, vùng hàm mặt.
• Các bệnh lý nên sọ như: u dây thần kinh số 7, tụ máu nền sọ.
• Do mắc các bệnh lý về mạch máu như: Viêm quanh động mạch, đái tháo đường…

Liệt mặt có nguy hiểm không?

Liệt mặt hay liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên tuy không gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng gây ảnh hưởng rất lớn đến công việc, cuộc sống của người bệnh như gây mất hoặc giảm vận động cơ mặt kèm theo những rối loạn về cảm giác, phản xạ, bài tiết tuyến lệ và tuyến nước bọt… làm mất thẩm mỹ khiến người bệnh mất tự tin trong giao tiếp hàng ngày

 Bên cạnh đó, liệt dây thần kinh số 7có thể gây ra các di chứng nặng nề khác nhau như:

• Các biến chứng mắt: viêm kết mạc, viêm giác mạc, loét giác mạc, lộn mí. Các biến chứng này có thể phòng tránh bằng nhỏ mắt bảo vệ, đeo kính, khâu sụn mí hoàn toàn hay một phần.
• Đồng vận: biểu hiện co cơ không tự chủ phối hợp với các hoạt động tự chủ như mép bị kéo khi nhắm mắt. Thất bại trong điều trị, phục hồi chức năng có thể giảm bớt khó chịu này.
• Co thắt nửa mặt sau liệt mặt: biến chứng này gặp ở các thể nặng do tổn thương dây thần kinh với phân bố lại thần kinh một phần.
• Hội chứng nước mắt cá sấu: hiếm gặp, biểu hiện chảy nước mắt khi ăn.

Những ai có nguy có bị liệt mặt?

• Người mang thai;
• Người có hệ miễn dịch bị suy giảm và sức khỏe yếu;
• Hay uống rượu bia;
• Thường xuyên trải qua tình trạng căng thẳng, thức khuya;
• Người có tiền sử với bệnh xơ vữa động mạch, huyết áp;
• Những người hay phải đi sớm về khuya, làm việc ban đêm trong môi trường tiếp xúc với gió lạnh.

 Phương pháp chẩn đoán liệt mặt là gì?

Liệt mặt được chẩn đoán và xác đinh vị trí tổn thương chủ yếu dựa trên  các triệu chứng,  biểu hiện của bệnh nhân và thông qua một số dấu chứng trên lâm sàng như:

• Bên bệnh không nhăn trán được, mắt không nhắm kín (dấu hiệu hở mi), không làm được động tác nhe răng, phồng má, mím môi, huýt sáo, thổi lửa, chau mày.
• Dấu hiệu Charles – Bell dương tính: biểu hiện là khi bệnh nhân nhắm mắt chủ động, mắt bên liệt nhắm không kín, nhãn cầu vận động lên trên và ra ngoài (khi đó giác mạc lẩn dưới mi trên, củng mạc trắng lộ rõ giữa hai khe mi).
• Dấu hiệu Negro: khi bệnh nhân ngước mắt nhìn lên trên, đồng tử bên tổn thương ở vị trí cao hơn bên lành.
• Dấu hiệu Souques: trong khi nhắm hai mắt thì mắt bên bệnh nhắm không được chặt, lông mi của bên bệnh còn thò ra ngoài dài hơn bên lành.
• Dấu hiệu Pierre Marie – Foix: phát hiện liệt mặt trong trường hợp bệnh nhân hôn mê. Thầy thuốc ấn mạnh vào hai góc hàm hoặc giật tóc mai của bệnh nhân, bệnh nhân sẽ nhăn mặt, khi đó nửa mặt bên lành sẽ co, còn bên liệt không có phản ứng gì.

Ngoài ra còn thực hiện các thăm khám khác như: Khám họng và cổ; Khám tai, Khám thần kinh, tìm các tổn thương dây thần kinh sọ.

Chụp cộng hưởng từ sọ não có mạch máu não để xác định tổn thương tại trung ương hay ngoại biên; Các xét nghiệm khác: Đo điện cơ, Công thức máu, Đường máu, Sinh hóa…

Điều trị liệt mặt như thế nào?

Tùy theo nguyên nhân có chỉ định điều trị khác nhau nhằm loại trừ nguyên  nhân gây bệnh với các bệnh lý không có chỉ định ngoại khoa

Dùng thuốc:

• Corticoide tiêm hoặc uống, chỉ định càng sớm càng tốt để chống phù nề vì dây thần kinh số VII đi trong ống xương hẹp, phù nề gây chèn ép và thiếu nuôi dưỡng, điều trị muộn có thể dẫn đến thoái hóa dây thần kinh làm khó phục hồi.
• Kháng sinh khi có nhiễm khuẩn hoặc kháng virus khi bị zona.
• Dùng các thuốc giãn mạch, tăng biến dạng hồng cầu: Piracetam.
• Bảo vệ dây thần kinh: dùng sinh tố nhóm B liều cao B1-B6-B12
• Thuốc tăng dẫn truyền thần kinh: Nivalin.
• Kích thích tái tạo bao myelin: nucléo – CMP forte.

Tập vật lý trị liệu: Trị liệu bằng việc tự động xoa bóp cơ vùng mặt giúp mau phục hồi.

Phẫu thuật:

Các loại phẫu thuật dây thần kinh không có chỉ định trong liệt mặt giai đoạn cấp, chỉ định thường sau giai đoạn tái tạo dây thần kinh mặt mục đích thẩm mỹ là chính trong các trường hợp liệt mặt nặng, điều trị nội khoa muộn để lại di chứng.

Phẫu thuật để loại trừ nguyên nhân như mổ u não, áp – xe não, loại khối máu tụ hoặc mổ để giải phóng dây thần kinh bị chèn ép trong ống dây thần kinh ở xương đá như viêm tai xương chũm.

Liệt mặt có thể phục hồi hoàn toàn không?

Liệt mặt có thể khỏi hoàn toàn hay không  phụ thuộc và nguyên nhân và mức độ tổn thương của dây thần kinh số 7.

Thống kê cho thấy có khoảng 70 – 80% bệnh nhân nếu được chữa trị sớm và chăm sóc đúng cách thì có thể khỏi bệnh sau 1 – 3 tháng. Người trẻ tuổi có khả năng hồi phục nhanh hơn khi được điều trị đúng hướng. Người cao tuổi, các trường hợp nặng thời gian phục hồi chậm hơn, đôi khi để lại di chứng.

Những điều cần chú ý khi chăm sóc liệt mặt?

Bảo vệ mắt là một trong những vấn đề lớn nhất cần được chú ý của bệnh liệt mặt. Các tổn thương ở mắt do mắt nhắm không kín và phản xạ nhắm mắt chậm. Do đó, người bệnh cần bảo vệ và chăm sóc kỹ lưỡng cho mắt nhằm tránh các biến chứng có thể dẫn đến suy giảm chức năng mắt.

Người bệnh nên bảo vệ giác mạc khỏi bị mất nước, khô hoặc trầy xước bằng các biện pháp :

• Thuốc mỡ tra mắt ban ngày và ban đêm theo chỉ định của bác sĩ.
• Thường xuyên đeo kính khi ra ngoài trời để bảo vệ mắt khỏi các tác nhân gây hại như nắng, gió và khói bụi.
• Dùng băng dính che mắt tạm thời để tránh bụi, dị vật gây tổn thương mắt, hạn chế xem ti vi, làm việc bằng máy tính

Cần giữ ấm mặt, sinh hoạt bằng nước ấm, kiêng lạnh, kiêng gió.

Tự tập qua gương như: nhắm mắt, huýt sáo, thổi lửa, ngậm chặt miệng, mỉm cười, nhăn trán, phát âm những từ có âm môi: B,P,U,I,..

Giữ gìn vệ sinh răng miệng.

Tự xoa bóp vùng mặt: Xoa bóp bấm huyệt vùng mặt là phương pháp quan trọng, mang lại hiệu quả điều trị mà người bệnh có thể tự thực hiện hàng ngày

Điều trị Liệt mặt bằng Y học cổ truyền như thế nào?

Theo quan điểm của y học cổ truyền, các triệu chứng mô tả trong liệt mặt hay liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên thuộc phạm vi chứng khẩu nhãn oa tà

Y học cổ truyền sử dụng các loại thuốc có tác dụng khu phong tán hàn, khu phong thanh nhiệt, hoạt huyết,tiêu ứ, hành khí và phối hợp với các phương pháp không dùng thuốc như:

• Châm cứu: các huyệt thường được sử dụng như: Ế phong, Dương bạch, Toản trúc, Tình minh, Ty trúc không, Đồng tử liêu, Thừa khớp, Nghinh hương, Giáp xa, Địa thương, Nhân trung, Thừa tương cùng bên liệt… Toàn thân châm huyệt Hợp cốc, Phong chì bên đối diện.
• Xoa bóp bấm huyệt vùng mặt

Phòng tránh liệt mặt bằng cách nào?

• Giữ ấm cơ thể khi trời lạnh tránh để nhiễm lạnh, khi đi tàu xe, hay khi ngủ nên tránh gió lùa, đóng kín cửa.
• Không nên đi ra ngoài lúc đêm khuya gió lùa.
• Mùa nóng, không nên để quạt, máy điều hòa thổi thẳng vào mặt khi ngủ.
• Phòng chống nhiễm vi khuẩn bằng cách nâng cao đề kháng cơ thể: tập thể dục thường xuyên, ăn đủ chất dinh dưỡng, tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc, uống nước cam, chanh.
• Tránh thức khuya

Phòng khám Đông y OMC – một sản phẩm của Công ty CP ĐT&PT Giải Pháp Y Tế

Kính chào Quý Khách hàng,

Với định hướng mang lại những giải pháp y tế toàn diện, Phòng khám Đông y OMC – một sản phẩm của Công ty CP ĐT&PT Giải Pháp Y Tế đã ra đời nhằm thực hiện sứ mệnh cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại chỗ như khám bệnh và điều trị bệnh bằng Đông y, chuyên trị các bệnh lý: Cơ xương khớp, Thần kinh, Tiêu hóa, Nội tiết, Phụ khoa, Nam khoa…

Tọa lạc tại vị trí trung tâm của Thành phố Hồ Chí Minh, phòng khám được trang bị hệ thống máy móc hiện đại, cùng đội ngũ chuyên gia, bác sĩ có trình độ chuyên môn cao. Chúng tôi luôn đặt sức khỏe và sự hài lòng của Quý Khách hàng là ưu tiên hàng đầu.

Với phương châm “Ân cần – Tôn trọng – Yêu thương”, Phòng khám Đông Y OMC cam kết sẽ mang đến cho Khách hàng sự hài lòng từ các dịch vụ mà chúng tôi cung cấp.

Chân thành cảm ơn Quý Khách hàng đã tin dùng dịch vụ của chúng tôi.

PHÒNG KHÁM ĐÔNG Y OMC

Fanpage: Phòng Khám Đông Y OMC

Youtube: Phòng Khám Đông Y OMC

Tiktok: Phòng Khám Đông Y OMC