Mệt mỏi hậu COVID-19 là vấn đề mà nhiều bệnh nhân gặp phải sau khi nhiễm SARS-CoV-2 cùng với nhiều vấn đề sức khỏe khác mà chúng ta gọi chung là hội chứng hậu COVID-19.
Hậu COVID-19 là gì?
Theo tổ chức y tế thế giới (WHO), hậu COVID-19 xảy ra ở người có tiền sử nhiễm SARS-CoV-2, thường là 3 tháng kể từ khi bắt đầu mắc COVID-19 với các triệu chứng và kéo dài ít nhất 2 tháng mà không thể giải thích bằng chẩn đoán thay thế.
Sau khi mắc bệnh và đã khỏi bệnh nhưng trên một số bệnh nhân vẫn còn một số triệu chứng khó chịu gọi là triệu chứng hậu COVID-19, gồm có: suy nhược cơ thể tổng quát, rối loạn tiêu hóa (không muốn ăn, ăn không tiêu, chướng bụng, đầy hơi, tiêu chảy,…), rối loạn tâm thần (lo âu, mất ngủ, hay cáu kỉnh,…), mệt mỏi không rõ lý do, ho, nặng ngực, khó thở, chóng mặt, đau nhức-tê một vùng hay toàn thân, rối loạn khứu giác -vị giác…
Trong đó, mệt mỏi hậu COVID-19 là triệu chứng thường gặp nhất ở bệnh nhân sau khi nhiễm SARS-CoV-2 , bất kể ở nhóm người bệnh phải nhập viện hay nhóm bệnh nhẹ tự điều trị tại nhà. Tỷ lệ người bệnh có tiền sử nhiễm SARS-CoV-2 có biểu hiện mệt mỏi kéo dài sau khỏi bệnh chiếm từ 50%-90%, thông tin này được nhiều quốc gia báo cáo theo dõi người bệnh hậu Covid-19.
Biểu hiện mệt mỏi hậu COVID-19
Theo thống kê, tình trạng mệt mỏi kéo dài tùy theo mức độ thời gian khác nhau, người bị nhiễm Covid-19 nặng, nhập viện, thở máy thì tình trạng này có thể kéo dài từ 2-6 tháng.
Mệt mỏi về thể chất: khi mệt mỏi hậu COVID-19, chúng ta sẽ cảm thấy cơ thể mình rất nặng nề và ngay cả những hoạt động thể lực dù nhẹ nhàng cũng tiêu tốn rất nhiều năng lượng.
Mệt mỏi về nhận thức và tinh thần: khi mệt mỏi, mỗi người sẽ khó tập trung suy nghĩ, hoặc tiếp nhận thông tin mới, trí nhớ cũng như công việc, học tập của bạn bị ảnh hưởng. Thậm chí cả việc tìm từ ngữ đơn giản để viết hay nói cũng có thể trở thành khó khăn. Mệt mỏi hậu COVID-19 làm cho bệnh nhân thấy kiệt sức sau khi hoàn thành những công việc thường ngày.
Cảm giác mệt mỏi hậu COVID-19 là cảm giác mệt mỏi khi thức dậy y như trước khi ngủ. Mức độ mệt mỏi có thể thay đổi theo tuần, theo ngày hoặc theo giờ.
Người mệt mỏi hậu COVID-19 sẽ không còn động lực để làm bất cứ điều gì vì quá mệt và/hoặc cảm thấy cơ thể mình sẽ kiệt sức ngay cả khi thực hiện những việc đơn giản nhất, trong khi rất khó giải thích tình trạng kiệt sức của mình cho gia đình, bạn bè và đồng nghiệp hiểu.
Nguyên nhân mệt mỏi hậu COVID-19
Bệnh nhân chống trả virus Corona có thể ví như một cuộc chiến tranh đang xảy ra trong toàn cơ thể, chiến tranh đã qua đi (hết bệnh) nhưng thực sự vẫn còn tàn dư của chiến tranh, hậu quả của trận chiến (ruộng vườn, rừng núi bị tàn phá, đường xá hư hỏng, nhà cửa tiêu hủy, chấn thương tâm lý –thể xác,…). Do đó cần một thời gian để xử lý khắc phục các hậu quả này. Thực sự các hậu quả này thường chỉ xảy ra trên những người trước khi bị Covid đã có sức khỏe kém, năng lực tự chữa lành suy giảm
Virus SARS-CoV-2 tấn công vào nhiều loại tế bào trong cơ thể, nhất là các tế bào màng trong của mạch máu (Endothelial cell) và các cơ quan hô hấp, kích hoạt hệ miễn dịch, gây ra các tổn thương do hệ miễn dịch gây ra. Do mạch máu có ở tất cả mọi nơi trong cơ thể, nên bệnh COVID-19 có thể gây tổn thương ở tất cả các cơ quan.
Khi tổn thương mạch máu và viêm sưng tế bào phổi thì bệnh nhân bị viêm phổi. Khi tổn thương mạch máu khớp gối thì bệnh nhân bị đau khớp. Khi tổn thương các mạch máu li ti vùng não, bệnh nhân có thể mất trí nhớ hay chậm suy nghĩ. Thậm chí, bệnh nhân cũng có thể bị rối loạn cương dương (ED) khi mạch máu vùng sinh dục bị tổn thương.
Khi các tổn thương liên quan đến mạch máu xuất hiện thì quá trình hồi phục mất nhiều thời gian, thậm chí không thể lành khi chưa mắc COVID-19. Ví dụ như viêm phổi lâu dài có thể dẫn đến xơ hóa phổi trong khi viêm xương khớp đau nhức lâu dài do COVID-19 dẫn đến viêm thoái hóa nhanh hơn. Bệnh nhân sau khi phục hồi COVID-19 vẫn còn có thể bị xơ phổi mạn tính.
Bộ Y tế nhấn mạnh nếu sau mắc COVID-19 tình trạng mệt mỏi kéo dài mặc dù đã tự điều chỉnh về nhịp độ và các hoạt động ưu tiên, ảnh hưởng rõ rệt đến sức khỏe và sinh hoạt hàng ngày, kèm theo một số triệu chứng như:
Mệt mỏi sau khi làm việc gắng sức và kéo dài trên 24 giờ;
Ngủ không yên giấc;
Suy giảm trí nhớ hoặc khả năng tập trung;
Đau cơ, đau nhiều khớp nhưng không sưng, nóng, đỏ; Đau họng hoặc loét miệng; đau đầu … thì bạn cần đi khám tại phòng khám chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị phù hợp.
Cách điều trị:
Phương pháp điều trị cho người bệnh mệt mỏi hậu Covid-19 chủ yếu tăng cường thể thao vận động, bổ sung dinh dưỡng, làm việc nhẹ nhàng, tăng cường thời gian thư giãn để cơ thể phục hồi
- Thiết lập lại cuộc sống
Tùy vào mức độ mệt mỏi ,mỗi người nên xây dựng một kế hoạch linh hoạt cho phép hoạt động trong khả năng hiện tại của mình và tránh bị quá tải. Sau đó, mức độ hoạt động có thể được tăng dần lên một cách có kiểm soát theo thời gian, khi mức năng lượng và các triệu chứng của bạn được cải thiện.
Quan trọng là đừng nên so sánh với người khác hoặc với chính mình trước kia.
- Dinh dưỡng
Dinh dưỡng chiếm vai trò quan trọng đối với bệnh nhân mệt mỏi hậu COVID-19 nói riêng cũng như sau khi hồi phục COVID-19 nói chung. Bệnh nhân cần:
Chăm sóc dinh dưỡng đầy đủ để phục hồi tốt nhất sau COVID-19. Bổ sung đủ nước, chất xơ protein/tinh bột và vitamin để phục hồi tối đa các mô bị tổn thương. Chế độ ăn uống bắt đầu bằng nhiều bữa ăn nhỏ, có đủ rau xanh, trái cây, protein/tinh bột. Nhớ uống nước đầy đủ, có thể dung nước lọc kết hợp nước trái cây để có đủ vitamin.
Khi có một chế độ ăn uống đầy đủ, cân bằng với rau củ quả, trái cây tươi, thịt ít chế biến, thì không cần phải uống thêm vitamin hay thuốc bổ. Nhưng hạn chế ăn đường, không uống rượu, hút thuốc, không nên nhiều uống cafe/trà vì có thể gây khó ngủ
- Chế độ sinh hoạt
Một chế độ sinh hoạt lành mạnh là điều không thể thiếu trong điều trị mệt mỏi hậu COVID-19
Điều đầu tiên là tránh tập luyện cường độ cao ngay sau khi khỏi COVID
Tập thể dục rất tốt để thoát khỏi đau nhức và mau hết mệt mỏi hậu COVID-19. Tuy nhiên, bạn nên tăng cường độ dần, không vội thực hiện như trước bệnh. Để tiết kiệm năng lượng và có thời gian cho cơ thể hồi phục, hãy giảm số lượng và thời gian tập luyện hoặc các hoạt động hàng ngày. Thay vào đó, bạn có thể thực hiện việc chia nhỏ nhiều lần đi bộ, thay vì đi 30 phút, bạn có thể chia ra 2 lần mỗi lần đi bộ 15 phút, cũng có thể áp dụng cách tập luyện khác sau COVID như thiền, yoga, massage trị liệu.
Ngoài ra, một môn tập hết sức cần thiết cho mọi người, nhất là bệnh nhân hậu COVID là bài tập thở bụng. Thở bụng để cấp cứu thân- tâm (rối loạn cảm xúc), áp dụng khi:
- Hóa giải cảm xúc đột ngột : cơn giận, cơn sợ, cơn buồn, lo lắng thái quá muốn “điên”
- Cảm thấy thiếu hơi, khó thở
- Cơn mệt mỏi
- Cơn chóng mặt
- Cơn hồi hộp nặng ngực, đau tức ngực nhẹ
- Cảm giác đói bụng do nhịn ăn ( đây là chìa khóa giải quyết các chứng khó chịu trong thời gian thực hành phép nhịn ăn-thanh lọc cơ thể, rất hữu hiệu)
- Đang tập Thiền định (quan sát hơi thở để không vọng tưởng, là 1 kỹ thuật tập thiền)
- Các chứng đau nhức : có thể tạm thời giảm (sau đó phải tìm nguyên nhân đau nhức mà điều trị dứt điểm)
- Tăng chất lượng hô hấp khi tập thể dục (Yoga, dịch cân kinh…)
- Dễ vào giấc ngủ ( khi khó ngủ)
Thở bụng chất lượng rất hiệu quả cho hội chứng hậu Covid.
Bên cạnh việc tâp luyện thì tranh thủ phơi nắng để tạo vitamin D cho cơ thể cũng là một điều cần thiết
Ánh nắng mặt trời là nguồn cung cấp vitamin D tốt nhất, là một dạng vitamin tích cực tham gia vào các hoạt động thúc đẩy sức khỏe như chuyển hóa canxi, hoạt động của hệ thần kinh cơ và hệ miễn dịch của cơ thể. Cố gắng dành thời gian phơi nắng mỗi ngày, chỉ cần cho ánh sáng mặt trời tiếp xúc trực tiếp với da 15-20 phút mỗi ngày là đủ, tốt nhất là ánh sáng ban mai.
Điều cuối cùng là đảm bảo rằng bạn tuân theo một chu kỳ ngủ thích hợp và ngủ đủ giấc
Bạn càng nghỉ ngơi nhiều thì càng phục hồi nhanh hơn. Ngủ và thức dậy sớm có thể có lợi cho cả sức khỏe thể chất và tinh thần của bạn. Ngủ đủ giấc làm cho bạn cảm thấy tràn đầy năng lượng tích cực và phấn chấn trong công việc. Trung bình ngủ đủ 7-8 tiếng cho mỗi đêm.
Gốc nhìn từ Y học cổ truyền
Theo các nghiên cứu hiện đại thì SARS-CoV-2 tấn công hầu hết các cơ quan nội tạng của cơ thể như: Phổi, tim mạch, tiêu hóa, mắt, thần kinh, gan, thận, hệ miễn dịch…
Tuy nhiên, đối với các triệu chứng mệt mỏi hậu COVID-19, hụt hơi… thì xếp vào chứng khí hư trong y học cổ truyền.
Các chứng này thuộc vào phạm trù chứng hư lao đã được nêu trong các sách y văn kinh điển của nhà y như Nội kinh, Kim quỹ yếu lược từ rất sớm. Vậy khí là gì? Có mấy loại khí? Khí ở đâu ra và trong cơ thể con người thì tạng nào chi phối Khí ?
Khí là vật chất vô hình hoạt động liên tục trong cơ thể, duy trì và điều tiết chuyển hóa trao đổi chất của cơ thể, duy trì các hoạt động sống của cơ thể, vận động của khí dừng có nghĩa là sự sống chấm dứt.
Thông qua hoạt động cơ năng của tạng phủ mà phản ánh ra: Tâm khí, phế khí, tỳ khí…
Khí bao gồm:
- Nguyên khí (do khí của cha mẹ sinh ra)
- Tông khí (do phế hô hấp khí tự nhiên kết hợp với “tinh khí thủy cốc” do tỳ vị hóa sinh tạo thành)
- Dinh khí (phần tinh trong đồ ăn thức uống được tỳ vận hóa tạo thành)
- Vệ khí, là do chất tinh của đồ ăn uống hóa sinh nên, là một bộ phận dương khí của cơ thể; vận chuyển nhanh, đi ngoài thành mạch, phân bố khắp toàn thân. Sở dĩ gọi là vệ khí vì nó có tác dụng phòng ngừa sự xâm nhập của ngoại tà.
Trong cơ thể con người thì hai tạng liên quan tới Khí nhiều nhất là Phế (chủ khí) và Tỳ (sinh khí) ứng với ngũ hành Tỳ Thổ sinh Phế Kim nghĩa là như vậy.
Qua lâm sàng, người ta thấy những người có biểu hiện của khí hư gồm một trong các triệu chứng như: Người mệt mỏi, tay chân yếu, ngại nói, thở ngắn gấp, tự ra mồ hôi, ăn kém, ngủ kém, sắc mặt trắng, chất lưỡi đạm, mạch yếu, vô lực hay kết đại.
Sức khỏe kém hệ miễn dịch yếu, Đông y gọi là chính khí suy và chính cái này làm cho suy giảm năng lực tự chữa lành => bồi dưỡng duy trì năng lực này là cơ chế chủ yếu để xử lý hội chứng hậu Covid. Do đó, xử lý hội chứng hậu Covid (nếu có) thì vẫn là tăng sức đề kháng cơ thể nói chung (sức khỏe tổng quát) ngay khi xuất hiện hội chứng hậu Covid.
Kết hợp y học cổ truyền trong điều trị hậu COVID-19
Một số bài thuốc thường được sử dụng trong điều trị mệt mỏi hậu COVID-19 như: thập toàn đại bổ, Nhân sâm dưỡng vinh thang….đem lại kết quả điều trị tốt
Trong thực tế lâm sàng có rất nhiều trường hợp tuy cùng bệnh nhưng phương thuốc điều trị khác nhau, tùy vào tình trạng bệnh của mỗi người. Ví dụ như khí hư kèm theo dương hư, huyết hư thì phải gia giảm cho phù hợp.
Các liệu pháp xoa bóp bấm huyệt, châm cứu, dưỡng sinh… cũng góp phần quan trọng trong điều trị mệt mỏi hậu COVID-19
Phòng khám Đông y OMC – một sản phẩm của Công ty CP ĐT&PT Giải Pháp Y Tế
Kính chào Quý Khách hàng,
Với định hướng mang lại những giải pháp y tế toàn diện, Phòng khám Đông y OMC – một sản phẩm của Công ty CP ĐT&PT Giải Pháp Y Tế đã ra đời nhằm thực hiện sứ mệnh cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại chỗ như khám bệnh và điều trị bệnh bằng Đông y, chuyên trị các bệnh lý: Cơ xương khớp, Thần kinh, Tiêu hóa, Nội tiết, Phụ khoa, Nam khoa…
Tọa lạc tại vị trí trung tâm của Thành phố Hồ Chí Minh, phòng khám được trang bị hệ thống máy móc hiện đại, cùng đội ngũ chuyên gia, bác sĩ có trình độ chuyên môn cao. Chúng tôi luôn đặt sức khỏe và sự hài lòng của Quý Khách hàng là ưu tiên hàng đầu.
Với phương châm “Ân cần – Tôn trọng – Yêu thương”, Phòng khám Đông Y OMC cam kết sẽ mang đến cho Khách hàng sự hài lòng từ các dịch vụ mà chúng tôi cung cấp.
Chân thành cảm ơn Quý Khách hàng đã tin dùng dịch vụ của chúng tôi.
PHÒNG KHÁM ĐÔNG Y OMC
Fanpage: Phòng Khám Đông Y OMC
Youtube: Phòng Khám Đông Y OMC
Tiktok: Phòng Khám Đông Y OMC