Hội chứng buồng trứng đa nang là gì?

Hội chứng buồng trứng đa nang tên tiếng anh là PolyCystic Ovarian Syndrome – PCOS là bệnh lý nội tiết phụ khoa thường gặp xuất hiện với tỉ lệ từ 5-7% phụ nữ ở độ tuổi sinh sản và chiếm 75% trường hợp vô sinh do không phóng noãn.

Bệnh gây nhiều tác động lên buồng trứng khiến chu kỳ kinh nguyệt bị rối loạn, tăng nồng độ nội tiết tố nam, dẫn đến hình thành nhiều nang nhỏ bên trong buồng trứng.

Triệu chứng thường gặp trong hội chứng buồng trứng đa nang

Những dấu hiệu và triệu chứng thường gặp của hội chứng buồng trứng đa nang bao gồm:

• Chu kỳ kinh nguyệt không đều: Rối loạn kinh nguyệt có thể bao gồm có những khoảng thời gian dài không xuất hiện kinh nguyệt, số lượng ngày kinh nguyệt quá dài hoặc quá ngắn, có những giai đoạn có lượng máu quá nhiều hoặc quá ít.
• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây vô sinh nữ.
• Béo phì: Có tới 80% phụ nữ mắc hội chứng buồng trứng đa nang bị béo phì.
• Lông tóc phát triển quá mức (hiện tượng rậm lông): Hơn 70% phụ nữ mắc hội chứng này gặp tình trạng “rậm lông” ở mặt, lưng, bụng và ngực.

Mặt khác, nhiều người còn gặp phải tình trạng hói đầu do nang tóc yếu, tóc rụng nhiều, mỏng và thưa dần. Cả hai hiện tượng này đều xuất phát từ sự tăng lên các hormone nam trong cơ thể.

• Da mặt nhờn, xuất hiện mụn trứng cá: Nồng độ nội tiết tố nam tăng lên khiến da tiết nhiều dầu hơn bình thường, dẫn đến xuất hiện mụn trứng cá ở các vùng mặt, lưng, ngực…
• Da dày, mịn, và sẫm màu ở những vùng có nếp gấp (nách, cổ, háng) – được gọi là chứng dày lớp gai đen.
• Nhiều túi nhỏ chứa đầy dung dịch lỏng (túi nang) trong buồng trứng

Nguyên nhân dẫn đến hội chứng buồng chứng đa nang

Hội chứng buồng trứng đa nang được ghi nhận từ năm 1935 với tên gọi là Stein Leventhal. Nguyên nhân gây ra hội chứng này chưa rõ ràng, có thể là sự kết hợp của các yếu tố di truyền và môi trường sống. Sinh lý bệnh của hội chứng buồng trứng đa nang khá phức tạp và cho đến nay chưa được hiểu rõ.

Mặc dù vẫn chưa xác định rõ nguyên nhân gây nên hội chứng buồng trứng đa nang. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng bệnh lý có thể bắt nguồn từ các yếu tố sau:

• Kháng insulin

Insulin là một loại hormone do tuyến tụy sản xuất, có nhiệm vụ chuyển hóa carbohydrate và lipid thành năng lượng giúp cơ thể hoạt động. Insulin cũng là tác nhân duy nhất trong cơ thể có thể làm giảm nồng độ glucose trong máu.

Thống kê cho thấy, có đến 70% phụ nữ mắc bệnh có hiện tượng kháng insulin, nghĩa là các tế bào bên trong cơ thể họ không thể sử dụng insulin một cách đúng đắn. Khi đó, lượng đường trong máu tăng lên, đồng thời cơ thể tăng sản xuất insulin nhiều hơn. Chính lượng insulin dư thừa sẽ kích hoạt buồng trứng tăng sản xuất nhiều nội tiết nam giới, gây khó khăn cho việc rụng trứng.

Béo phì cũng là một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng kháng insulin. Cả béo phì và kháng insulin đều làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2.

• Di truyền

Các nghiên cứu cho thấy một số gen có liên quan nhất định đến hội chứng buồng trứng đa nang, do đó nếu trong gia đình có mẹ hoặc chị gái mắc hội chứng này thì nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn.

• Chế độ ăn uống

Giả thuyết cho rằng một chế độ ăn uống quá nhiều tinh bột có thể là yếu tố góp phần dẫn đến hội chứng buồng trứng đa nang.

Hội chứng buồng chứng đa nang có nguy hiểm không?

Trước đây, trọng tâm của hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) là chu kỳ kinh nguyệt không đều và giảm khả năng sinh sản của phụ nữ. Hiện nay, PCOS được xem là một hội chứng còn bao gồm các rối loạn về chuyển hóa và nội tiết toàn thân. Nếu không được quản lý tốt, hội chứng buồng trứng đa nang có thể dẫn đến các biến chứng lâu dài nghiêm trọng như ung thư nội mạc tử cung, bệnh tim, tiểu đường và hội chứng chuyển hóa

• Béo phì: Khoảng 30-35% phụ nữ đa nang buồng trứng bị béo phì. Một số nghiên cứu chỉ ra béo phì cũng đóng vai trò trong cơ chế bệnh sinh của bệnh lý đa nang buồng trứng. Người ta nhận thấy rằng cân nặng đóng vai trò rất quan trọng trong thúc đẩy các triệu chứng lâm sàng của hội chứng buồng trứng đa nang

• Ung thư nội mạc tử cung: Phụ nữ mắc PCOS có nguy cơ tăng sinh nội mạc tử cung gấp 4 lần và ung thư nội mạc tử cung gấp 6 lần so với người bình thường.
• Bệnh tim: Theo báo cáo của các tổ chức khoa học phụ nữ mắc hội chứng buồng chứng đa nang có tỷ lệ gia tăng các yếu tố nguy cơ với bệnh tim mạch, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, tiểu đường, béo phì và các yếu tố nguy cơ không phân loại như protein phản ứng C (CRP), homocystein.
• Tiểu đường: Phụ nữ mắc hội chứng buồng trứng đa nang thường xuyên bị kháng insulin, có nghĩa là cơ thể của họ kháng lại việc sử dụng glucose đúng cách, dẫn đến lượng glucose cao hơn và insulin được sản xuất nhiều hơn. Theo thời gian, lượng glucose trong máu cao liên tục có thể dẫn đến bệnh tiểu đường.
• Hội chứng chuyển hóa: Hội chứng buồng trứng đa nang có thể dẫn đến các rối loạn chuyển hóa nguy hiểm như tình trạng huyết áp cao, đường huyết cao, cholesterol HDL thấp, cholesterol LDL cao… dẫn đến nguy cơ mắc bệnh lý tim mạch, tiểu đường tuýp 2, đột quỵ… Có khoảng ⅓ phụ nữ mắc hội chứng buồng trứng đa nang có khả năng các mắc hội chứng chuyển hóa.
• Rối loạn kinh nguyệt: Đây được xem là ảnh hưởng lớn đối với chị em mắc hội chứng buồng trứng đa nang. Với chị em mắc hội chứng này sẽ thường có chu kỳ kinh nguyệt thất thường. Việc rối loạn kinh nguyệt dẫn đến rối loạn rụng trứng vì vậy việc thụ thai có thể gặp nhiều khó khăn hơn bình thường.
• Vô sinh: Các bằng chứng dịch tễ học cho thấy hội chứng buồng trứng đa nang là nguyên nhân phổ biến nhất của rối loạn phóng noãn và quá trình rụng trứng, làm tăng nguy cơ vô sinh.
• Biến chứng khác (mất ngủ, lo âu, trầm cảm, mụn trứng cá,…): Ngoài các suy giảm chức năng tim mạch và chuyển hóa đã biết, bệnh nhân PCOS có nguy cơ tăng rối loạn tâm lý và giảm chất lượng cuộc sống so với phụ nữ khỏe mạnh.

Trong một phân tích tổng hợp gần đây, người ta thấy rằng tỷ lệ trầm cảm trong PCOS dao động từ 14% đến 67%, với tỷ lệ mắc các triệu chứng trầm cảm cao hơn gấp 4 lần so với phụ nữ đối chứng cùng độ tuổi.

Bên cạnh đó, hội chứng này còn khiến người bệnh đối mặt với một số vấn đề ảnh hưởng đến ngoại hình như tăng cân mất kiểm soát, xuất hiện mụn trứng cá, hói đầu, rậm lông, sạm da… điều này ảnh hưởng không nhỏ đến vẻ ngoài của chị em.

Các biện pháp chẩn đoán hội chứng buồng trứng đa nang

Không có bất kỳ xét nghiệm nào để xác định chắc chắn bệnh buồng trứng đa nang. Bác sĩ sẽ bắt đầu hỏi về tiền sử bệnh tật, chu kỳ kinh nguyệt, sự thay đổi cân nặng, mụn trứng cá, kháng insulin, tình trạng lông tóc, khám bộ phận sinh dục để phát hiện sự bất thường về hình thể, màu sắc. Bên cạnh đó, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm như sau:

• Xét nghiệm máu: Đo nồng độ androgen, nghiệm pháp dung nạp glucose, cholesterol, triglyceride…
• Siêu âm: Bác sĩ sẽ kiểm tra hình thái của buồng trứng đa nang trên siêu âm, mức độ dày của niêm mạc tử cung, xem buồng trứng đa nang 2 bên có không. Sử dụng đầu dò siêu âm đặt vào trong âm đạo, đầu dò sẽ phát ra sóng âm thanh và được chuyển đổi thành hình ảnh hiển thị trên màn hình điện tử. Từ đó giúp các bác sĩ chẩn đoán các bệnh lý về cơ quan sinh dục gồm tử cung, ống dẫn trứng, buồng trứng, cổ tử cung và âm đạo.

Nếu được chẩn đoán là buồng trứng đa nang, bác sĩ sẽ khuyến cáo người bệnh thường xuyên thực hiện thêm một số xét nghiệm để phòng ngừa các biến chứng có thể xảy ra như kiểm tra định kỳ huyết áp, kiểm tra sự dung nạp glucose, mỡ máu, sàng lọc trầm cảm, hội chứng ngưng thở khi ngủ…

Hội chứng buồng chứng đa nang được điều trị như thế nào?

Tùy vào tình trạng bệnh, sức khỏe tổng thể và khả năng đáp ứng với các phương pháp điều trị mà người bệnh được hướng dẫn phác đồ điều trị cụ thể. Quá trình điều trị thường bắt đầu từ việc điều chỉnh thói quen sinh hoạt, thay đổi lối sống, bao gồm giảm cân, ăn kiêng và tập thể dục.

• Giảm cân

Nghiên cứu cho thấy, việc giảm 5 – 10% trọng lượng cơ thể có thể giúp điều chỉnh chu kỳ kinh nguyệt, cải thiện các triệu chứng của hội chứng buồng trứng đa nang. Thêm vào đó, giảm cân cũng giúp cải thiện mức cholesterol, giảm insulin, giảm các nguy cơ mắc bệnh lý tim mạch và tiểu đường.

• Ăn kiêng

Một chế độ ăn uống ít carbohydrate có hiệu quả cho cả việc giảm cân và giảm mức insulin bên trong cơ thể người bị hội chứng buồng trứng đa nang . Chế độ ăn kiêng có chỉ số đường huyết (GI) thấp cũng giúp điều chỉnh chu kỳ kinh nguyệt tốt hơn so với chế độ ăn thông thường.

• Tập thể dục

Một số nghiên cứu chứng minh rằng, việc tập thể dục với cường độ vừa phải trong vòng 30 phút/ngày, tập ít nhất 3 ngày/tuần sẽ giúp phụ nữ mắc hội chứng đa nang buồng trứng giảm cân. Ngoài ra, tập thể dục cũng giúp cải thiện quá trình rụng trứng và mức insulin ở phụ nữ.

•  Sử dụng thuốc

Đa nang buồng trứng có thể được điều trị bằng các loại thuốc sau:

• • Thuốc tránh thai: Dùng thuốc tránh thai kết hợp với estrogen và progestin hàng ngày giúp cân bằng hormone trong cơ thể người bệnh, điều chỉnh quá trình rụng trứng, làm giảm các triệu chứng PCOS và ngăn ngừa ung thư nội mạc tử cung. Người bệnh có thể sử dụng miếng dán tránh thai hoặc vòng âm đạo thay thế cho thuốc.
  • Metformin (Glucophage, Fortamet): Giúp điều trị PCOS bằng cách cải thiện mức insulin. Các nghiên cứu đã chứng minh rằng khi dùng Metformin kết hợp với tập thể dục, thay đổi chế độ ăn uống sẽ giúp người bệnh giảm cân, giảm lượng đường trong máu và giảm rối loạn kinh nguyệt tốt hơn không dùng thuốc.
  • Clomiphene (Clomid): Đây là loại thuốc có tác dụng hỗ trợ sinh sản, dùng để kích thích phóng noãn cho phụ nữ mắc hội chứng buồng trứng đa nang có thể mang thai.
  • Các phương pháp tẩy lông: Một số phương pháp điều trị có thể giúp người bệnh ngăn ngừa sự mọc lông, hoặc tẩy đi vùng lông phát triển rậm rạp do hội chứng buồng trứng đa nang. Kem Eflornithine (Vaniqa) là một loại thuốc kê đơn có tác dụng làm chậm sự phát triển của lông. Ngoài ra, người bệnh có thể tham khảo phương pháp tẩy lông bằng laser hoặc điện phân, giúp loại bỏ vùng lông không mong muốn trên mặt và cơ thể.

Khuyến cáo người bệnh không nên tự ý sử dụng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ, tránh các biến chứng nguy hiểm do tác dụng phụ của thuốc.

• Phẫu thuật nội soi buồng trứng

Trong một số trường hợp nhất định, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật nhằm cải thiện khả năng sinh sản cho người bệnh khi các phương pháp điều trị khác không đạt hiệu quả.

Bác sĩ sẽ tiến hành nội soi ổ bụng, cắt góc buồng trứng để bề mặt buồng trứng mở ra thuận lợi cho rụng trứng hoặc tạo ra các lỗ nhỏ ở buồng trứng (phẫu thuật đốt điểm buồng trứng) nhằm làm giảm nồng độ hormone nam giới, kích thích sự rụng trứng.

Mặc dù phương pháp này chỉ cho hiệu quả tạm thời nhưng hơn 50% trường hợp phụ nữ có thể mang thai trong vòng 1 năm kể từ khi phẫu thuật.

• Thụ tinh ống nghiệm IVF

Một phương pháp điều trị khác giúp người bệnh mắc hội chứng buồng trứng đa nang có thể mang thai là thụ tinh trong ống nghiệm (IVF). Bác sĩ sẽ tiến hành lấy trứng và tinh trùng của vợ chồng, thụ tinh trong phòng thí nghiệm để tạo thành phôi thai. Sau đó, phôi thai được đưa vào tử cung người vợ để tiếp tục phát triển

 Vai trò của y học cổ truyền trong điều trị hội chứng buồng trứng đa nang

Theo y học cổ truyền các triệu chứng của hội chứng buồng trứng đa nang thuộc phạm trù các chứng: Kinh nguyệt thất điều, bế kinh, bất dựng, băng lậu…liên quan chủ yếu đến các tạng Thận, Can,Tỳ. Khi cơ thể có vấn đề, các tạng suy yếu sẽ gây ra bệnh.

Căn cứ vào từng nguyên nhân, triệu  chứng và thể trạng người bệnh mà bác sĩ có sự gia giảm các vị thuốc trong các bài thuốc sao cho phù hợp nhất

• Một số vị thuốc thường được sử dụng như: Thục địa, Xuyên khung, Bạch thược, Thỏ ty tử, Nhục quế, Đỗ trọng, Hương phụ, Thương truật…

Bên cạnh biện pháp dùng thuốc, châm cứu cũng là một biện pháp được sử dụng nhiều để điều trị hội chứng buồng trứng đa nang

Nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới của các tác giả ở Mỹ, Thụy Điển, Anh quốc, Hàn quốc, Trung quốc… cho thấy châm cứu :

• Có thể cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân mắc hội chứng buồng trứng đa nang.
• Cải thiện điều hòa kinh nguyệt, tỷ lệ rụng trứng nhưng chưa cải thiện tỷ lệ mang thai
• Cải thiện tình trạng kháng insuline: giảm cường Androgen

Một số huyệt thường được sử dụng như: Quan nguyên, Tam âm giao, Túc tam lý, Âm lăng tuyền, Phong Long, Trung cực…