Tìm hiểu chung về dây thần kinh số V và đặc điểm đau dây thần kinh số V

Đặc điểm  giải phẫu dây thần kinh số V

Dây thần kinh số V hay còn được biết đến với những tên gọi khác như dây thần kinh tam thoa, dây thần kinh sinh ba được biết đến là một trong những dây thần kinh quan trọng ở vùng mặt.

Giải phẫu dây thần kinh số V sẽ bao gồm thần kinh vận động và cảm giác.

• Thần kinh vận động

Các sợi thần kinh vận động có nhân nằm tại cầu não và các sợi trục hướng ra ngoài mặt trước bên cầu não tạo thành các rễ vận động. Các rễ thần kinh vận động này góp phần tạo nên dây thần kinh hàm dưới, từ đó nhánh thần kinh vận động có chức năng chi phối cơ nhai, cơ thái dương hàm, cơ cánh trong và ngoài

• Thần kinh cảm giác

Các sợi thần kinh cảm giác chạy dọc theo chiều dài của thân não, chia làm ba nhánh tại hạch Gasser gồm:

• • Thần kinh mắt – V1: Là nhánh thần kinh nhỏ nhất, nằm trên riêng ở vùng trên cùng. Các sợi thần kinh mắt hướng ra phía trước, chui vào thành ngoài xoang tĩnh mạch hang, đi dưới dây sọ III và IV để đến khe ổ mắt trên. Tại đây, nhánh thần kinh mắt lại chia làm ba phần là thần kinh lệ (chi phối tuyến lệ), thần kinh trán (chi phối cảm giác kết mạc mi trên, da trên trán) và thần kinh mũi mi (chi phối nhãn cầu, niêm mạc xoang bướm, các xoang sàng sau, da đỉnh mũi và niêm mạc hốc mũi).
  • Thần kinh hàm trên – V2: Ra khỏi sọ, qua lỗ tròn rồi đi vào hố chân bướm hàm sau đó chia làm 3 nhánh là thần kinh chân bướm khẩu cái, thần kinh dưới ổ mắt và thần kinh gò má.Đặc điểm đau dây thần kinh số V
  • Thần kinh hàm dưới – V3: Chi phối cả vận động và cảm giác. Nhánh vận động sẽ vao gồm thần kinh cơ cắn, thần kinh cơ thái dương, thần kinh cơ chân bướm trong và ngoài. Nhánh cảm giác bao gồm thần kinh miệng, lưỡi, răng dưới và thần kinh tại thái dương.

Đặc điểm đau dây thần kinh số V

Đau dây thần kinh số V là một loại đau đặc thù riêng biệt, cơn đau rất nặng, xảy ra đột ngột và diễn ra nhanh chóng, chỉ kéo dài từ khoảng vài giây cho đến vài phút. Cơn đau thường tự phát.

Dây thần kinh số V đảm nhiệm cả hai chức năng vừa vận động, vừa cảm giác. Tuy nhiên, chức năng chính là cảm giác và mỗi dây thần kinh sẽ tiếp nhận cảm giác cho một bên mặt. Dây thần kinh V được hợp thành từ 3 nhánh thần kinh là V1, V2, V3, mỗi nhánh cảm giác cho mỗi phần của nửa mặt, do vậy người ta thường gọi dây V là dây thần kinh tam thoa hay dây thần kinh sinh ba. Đây là dây thần kinh sọ lớn nhất.

Đau dây thần kinh số V thường khởi phát đột ngột, giống dạng điện giật, đôi khi gặp dạng nghiền xé, ít khi gặp dạng nóng bỏng. Cơn đau diễn ra trong thời gian ngắn, chỉ kéo dài vài giây, nhưng các cơn đau có thể xuất hiện liên tiếp với nhau, làm cho cơn đau kéo dài trong khoảng một đến hai phút.

Đau dây thần kinh số V có thể tái đi tái lại hàng ngày không theo một quy luật nhất định nào cả. Mức độ nặng của bệnh được biểu hiện bằng tần suất của cơn đau

Người bệnh đau dây thần kinh số V có thể có cơn đau phát sinh không rõ nguyên nhân, thậm chí ngay cả khi có kích thích như rửa mặt, nhai, cạo râu, chạm vào mặt, gió thổi vào mặt,… cũng có thể gây đau đớn.

Cơn đau xuất hiện ở một bên mặt, khu trú theo phân bố của thần kinh V, thường gặp nhất là giới hạn một trong ba nhánh. Đau dây thần kinh số V có ít nhất 4 đặc điểm:

• Đau đột ngột, dữ dội
• Phân bố dọc theo một hay nhiều nhánh dây thần kinh số V
• Cường độ nặng
• Kích thích bởi các hoạt động hàng ngày như: ăn, nói, đánh răng, rửa mặt,…

Đau dây thần kinh số V thường xuất hiện một bên, cũng có một số rất hiếm xuất hiện đau dây thần kinh số V hai bên, chiếm 3-6 % trường hợp.

Những trường hợp đau hai bên không phải xuất hiện cùng một lúc mà đau một bên trong một thời gian dài rồi sau đó mới xuất hiện phía đối bên. Đau dây thần kinh V là một triệu chứng , không phải là một bệnh .

Trên 70% đau dây thần kinh số V ở người bệnh trên 50- 60 tuổi, giới nữ nhiều hơn nam, đau dây thần kinh số V cũng liên kết với những nguyên nhân và cơ chế sinh lý bệnh khác nhau.

Người bệnh bị đau dây thần kinh số V khi đi khám lâm sàng thường ngoài cơn đau. Tuy nhiên cũng có 1 số trường hợp đau ở ½ mặt liên quan đến 1 số bệnh lý vùng góc cầu – tiểu não như xơ cứng rải rác (multiple sclerosis), u màng não (meningiomas), u dây V (schwannomas), u nang thượng bì (epidermoid cyst)…

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng đau dây thần kinh số 5

Hiện nay các nhà khoa học vẫn chưa tìm được nguyên nhân chính thức gây ra tình trạng đau dây thần kinh số V. Tuy nhiên, dựa vào triệu chứng đặc hiệu của bệnh mà các nhà nghiên cứu xác định nguyên nhân như sau:

• Do mạch máu chèn ép: Đây là nguyên nhân chính gây ra tình trạng đau dây thần kinh số V, chúng chiếm đến 60% các trường hợp do sự chèn ép của các mạch máu đối với dây thần kinh số V tại gốc của dây thần kinh, thường gặp nhất là động mạch tiểu não trên (superior cerebellar artery). Tuy nhiên, nguyên nhân khiến mạch máu chèn ép lên dây thần kinh tam thoa khi về già vẫn chưa được lý giải.

Sự đè ép liên tục của mạch máu vào rễ thần kinh lớp vỏ, kèm theo tác động của nhịp đập tim sẽ khuyếch đại lên gây ra sự chà sát, mất lớp myelin ở vỏ (demyelination). Các tế bào thần kinh sẽ tăng tính kích thích (irritation), trở nên phóng điện mất kiểm soát và khi bị kích thích do nhịp đập của mạch máu sẽ khởi phát gây ra các cơn đau.

Đây cũng là cơ sở giải thích tác dụng của thuốc chống động kinh cho đau dây V và phẫu thuật giải phóng thần kinh khỏi sự chèn ép của mạch máu.

• Do các khối u chèn ép: Một hoặc nhiều nhánh của dây thần kinh số 5 có thể bị chèn ép và ảnh hưởng do các khối u nằm ở vùng lân cận của góc cầu – tiểu não hoặc tại vùng góc cầu – tiểu não như: u nang thượng bì, (epidermoid cyst), u ác tính di căn (carcinoma), u màng não (meningioma), túi phình động mạch (aneurysm),…
• Do virus: Hiện nay đã có nghiên cứu chỉ ra rằng đau dây thần kinh số V đặc hiệu (ticdouloureux) là do một loại nhiễm trùng virus âm ỉ tại các nhánh dây thần kinh sọ ngoại biên hoặc tại hạch Gasser gây nên.
• Ngoài các nguyên nhân kể trên thì nguyên do đau dây thần kinh số V còn có thể do bị chấn thương, ví dụ như các thủ thuật can thiệp nhỏ tại vùng mặt (như nhổ răng) hoặc chấn thương nặng như gãy xương nền sọ cũng có thể dẫn đến hiện tượng đau dây thần kinh số V

Những kỹ thuật y tế nào giúp chẩn đoán đau dây thần kinh số V?

Bác sĩ sẽ lắng nghe mô tả của bạn về cơn đau, bao gồm kiểu đau (đột ngột, dữ dội, ngắn), vị trí đau, yếu tố nào kích hoạt cơn đau. Họ cũng sẽ tiến hành thêm nhiều bước gồm:

• Khám thần kinh bằng cách sờ và kiểm tra các bộ phận trên mặt nhằm xác định nơi cơn đau xảy ra, nhánh nào của dây thần kinh số 5 có thể bị ảnh hưởng. Bên cạnh đó, các bài kiểm tra phản xạ cũng góp phần xác định nguyên nhân gây đau là do dây thần kinh bị chèn ép hay bệnh lý khác.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI) để loại trừ các khối u não, bệnh đa xơ cứng và các nguyên nhân khác có thể gây triệu chứng tương tự. Chụp MRI cũng có thể cho biết liệu có mạch máu xung đột với dây thần kinh gây đau hay không

Những phương pháp điều trị đau dây thần kinh số V

Phác đồ điều trị đau dây thần kinh số 5 có thể bao gồm:

• Thuốc:

Các loại thuốc sau đây có thể giúp kiểm soát cơn đau trong nhiều năm:

• • Thuốc chống co giật bao gồm carbamazepine, gabapentin, pregabalin, oxcarbazepine, phenytoin, lamotrigine, natri valproate, clonazepam và topiramate… Thuốc chống co giật này có thể giúp giảm đau nhưng vẫn có một số tác dụng phụ, bao gồm: chóng mặt, buồn nôn, lú lẫn và buồn ngủ. Bác sĩ sẽ bắt đầu với liều thấp, sau đó điều chỉnh liều cho tới khi đạt tác dụng mong muốn.

Nếu theo thời gian, thuốc dần mất tác dụng thì họ tăng liều hoặc đổi sang thuốc khác cho bạn.

• • Thuốc chống trầm cảm ba vòng bao gồm amitriptyline hoặc nortriptyline giúp giảm các triệu chứng đau dây thần kinh số V không điển hình.
  • Thuốc giãn cơ baclofen có thể được sử dụng một mình hoặc kết hợp với carbamazepine.
  • Tiêm độc tố botulinum (botox) giúp giảm đau do dây thần kinh số V ở những bệnh nhân không đáp ứng hoặc không dung nạp với thuốc.
• Phẫu thuật

Trong trường hợp bệnh nhân đã điều trị đau dây thần kinh số V bằng thuốc nhưng không hiệu quả, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp phẫu thuật bằng một trong các hình thức:

• • Phẫu thuật giải áp vi mạch giúp giảm áp lực từ các mạch máu lên dây thần kinh số V.
  • Phẫu thuật đốt sóng vô tuyến sử dụng nhiệt để phá hủy các sợi thần kinh gây đau, giúp giảm cơn đau ngay lập tức.
  • Phẫu thuật cắt bỏ dây thần kinh: với những trường hợp nghiêm trọng, đã điều trị bằng các phương pháp khác không hiệu quả. Để loại bỏ cơn đau, bác sĩ sẽ cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ dây thần kinh số V.

Dinh dưỡng và lối sống hỗ trợ điều trị đau dây thần kinh số V

• Chế độ dinh dưỡng

Việc bổ sung các thực phẩm sau có thể giúp hỗ trợ quá trình điều trị đau dây thần kinh số V đạt hiệu quả tốt hơn:

• • Thực phẩm giàu Omega-3: cá hồi, hạt lanh, dầu ô liu là những nguồn cung cấp Omega-3 tốt, hỗ trợ quá trình giảm viêm và đau.
  • Thực phẩm chứa Vitamin B6 và B12: thịt gà, thịt bò, trứng, các loại đậu,… có vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe dây thần kinh.

Trong quá trình điều trị đau dây thần kinh số V, người bệnh nên tránh dùng đồ uống chứa chất kích thích hoặc cồn, thực phẩm có chất bảo quản vì chúng có thể làm cơn đau trở nên dữ dội hơn.

• Lối sống
  • Giảm căng thẳng: căng thẳng có thể làm tăng cường độ cơn đau nên để tránh điều này người bệnh nên tìm đến các bài tập hít thở sâu, yoga hoặc thiền để thư giãn, giúp giảm căng thẳng.
  • Đảm bảo chất lượng giấc ngủ: ngủ đủ giấc giúp cơ thể phục hồi và giảm thiểu cảm giác đau. Người bệnh nên tạo thói quen đi ngủ đúng giờ và tránh sử dụng điện thoại hoặc máy tính trước khi đi ngủ.

Bệnh đau dây thần kinh số V dưới góc nhìn y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, đau dây thần kinh số 5 được mô tả trong phạm vi các chứng Thống phong, Diện thống, Đầu thống…

• Nguyên nhân:
  • Do vệ khí suy giảm làm phong hàn hoặc phong nhiệt xâm phạm vào các đường kinh dương ở vùng mặt (kinh Đại trường, Vị). Điều này làm khí huyết lưu thông bị tắc trở gây nên bệnh.
  • Do chấn thương hay vi chấn thương, đàm tắc trở…làm huyết ứ gây đau.
  • Do tình chí hay giận dữ, uất ức hay lớn tuổi, khí huyết suy giảm,…mà tạng Can bị tổn thương, chức năng Can chủ sơ tiết từ đó bị mất đi, hóa hỏa. Phần dương hỏa này bốc lên vùng đầu mặt, phạm vào kinh lạc gây bệnh.
• Điều trị

Tùy theo nguyên nhân gây bệnh mà có triệu chứng khác nhau cũng như những pháp trị khác nhau bằng các phương pháp điều trị như:

• • Phương pháp dùng thuốc: sử dụng các bài thuốc cổ phương và nghiệm phương tuỳ theo từng thể bệnh phong hàn, phong nhiệt, đàm thấp ngăn trở kinh lạc, hoặc can uất hóa hỏa, khí hư huyết ứ
  • Phương pháp không dùng thuốc 
    • Châm cứu

Thông qua việc dùng kim châm cứu kích thích các vị trí huyệt sẽ giúp khí huyết trong cơ thể lưu thông tốt hơn.

Ngoài ra, liệu pháp này, giúp tạo ra hormon endorphin giúp giảm đau, cân bằng nội tiết tố, an thần…Không chỉ có thế, châm cứu chữa đau dây thần kinh số V còn hạn chế biến chứng và tác dụng không mong muốn khi sử dụng thuốc.

Một số huyệt thường được sử dụng như:

• • • • Nhánh V1 (trán, da đầu, quanh mắt): Ngoại quan, Dương bạch, Ngư yêu, Thái dương, Toán trúc, Đầu duy, Đồng tử liêu,…
      • Nhánh V2 (hàm trên, má): Cự liêu, Nhân trung, Hợp cốc, Quyền liêu, Nghinh hương
      • Nhánh V3 (hàm dưới, quai hàm): Hạ quan, Địa thương, Giáp xa, Thừa tương, Nội đình,…
      • Tác dụng giải biểu, khu tà khí: gia huyệt Ế phong, Phong trì, Hợp cốc…
    • Xoa bóp bấm huyệt

Không chỉ có châm cứu chữa đau dây thần kinh số V, xoa bóp bấm huyệt cũng có nhiều ích lợi đối với bệnh này. Với việc làm kích thích, thông kinh lạc, tăng cường lưu thông khí huyết, giảm đau…thông qua tác dụng vào huyệt mà liệu pháp này ngày càng được ứng dụng rộng rãi.